Ορθοδοξία και Ισλάμ

Η ιστορική μοίρα οδήγησε τους ορθόδοξους λαούς σε μακραίωνη γειτνίαση και συμβίωση με λαούς η θρησκεία των οποίων ήταν το Ισλάμ. Ο διάλογος της Ορθοδοξίας με το Ισλάμ μας πάει τόσο πίσω στο παρελθόν, που συναντάει τις μορφές του αγίου Ιωάννη Δαμασκηνού και του αγίου Γρηγορίου Παλαμά. Οι μνήμες του παρελθόντος όμως περιλαμβάνουν δεινά αλλά και θετικά εκατέρωθεν. Το φαινόμενο, άλλωστε, της κινητικότητας και μετανάστευσης των πληθυσμών στην εποχή της ύστερης νεωτερικότητας επιφέρει έντονη θρησκευτική πολυχρωμία αλλά και σημαντική μουσουλμανική παρουσία τόσο στην ελληνική όσο και στις ευρωπαϊκές κοινωνίες, όπου το Ισλάμ έπαψε προ πολλού να είναι ο μακρινός «άλλος», ο ξένος, και έγινε ο γείτονας και ο σύνοικος.

Σ’ έναν κόσμο όπου η κλαγγή του πολέμου, της τρομοκρατίας και των διενέξεων καλύπτεται συνήθως με την επίκληση της θρησκευτικής πίστης, ορθώνοντας έτσι μεταφυσικά τείχη, αναδύεται ταυτόχρονα από την κριτικά τοποθετημένη συνείδηση του πιστού η ανάγκη οικοδόμησης διαύλων διαθρησκειακής επικοινωνίας και συνεννόησης, ιδίως μεταξύ των αυτών που δηλώνουν, και θέλουν να είναι, «παιδιά του Αβραάμ». Απέναντι σε όσους θεματοποίησαν ιδεολογικά την Σύγκρουση των θρησκειών και των πολιτισμών και στους μιλιταριστές πολιτικούς που κηρύσσουν νέες σταυροφορίες, η θεολογία οφείλει να επιμείνει στον αγαπητικό διάλογο, το σεβασμό και τη δεξίωση της θρησκευτικής και πολιτισμικής ετερότητας, μέσω της σοβαρής και έντιμης θεολογικής συζήτησης.

Το Ισλάμ, όπως άλλωστε και κάθε ιστορικό, κοινωνικό, πολιτισμικό ή θρησκευτικό μόρφωμα —όπως εξ άλλου και η ίδια η Ορθοδοξία— δεν είναι στατικό, μονολιθικό, αδιαφοροποίητο και συμπαγές μέγεθος. Στην ιστορική του πορεία έχει γνωρίσει σχίσματα, διαιρέσεις και εσωτερικές εντάσεις, επηρεάστηκε από πολιτισμικές συνθήκες και πρακτικές, οι οποίες ενίοτε δεν έχουν καμία σχέση με το Κοράνι και τη διδασκαλία του Μωάμεθ, ενώ παρουσιάζει αξιοσημείωτη ερμηνευτική ποικιλομορφία, καθώς αναδεικνύονται εντός του διάφορα μεταρρυθμιστικά ρεύματα και εκσυγχρονιστικές τάσεις.

Η γνώση του Ισλάμ οδηγεί στην αλληλοκατανόηση και στο σεβασμό της ετερότητας, εντός της οποίας καλείται η Εκκλησία να επιτελέσει το έργο της και την αποστολή της. Αποτελεί χρέος μας λοιπόν να υπερβούμε τις κακοήθειες του παρελθόντος ώστε να οικοδομήσουμε την αγαθοτοπία του μέλλοντος. Τα παραπάνω βέβαια προϋποθέτουν σοβαρή και νηφάλια, επιστημονική συζήτηση, δίχως αμυντικά ή απολογητικά σύνδρομα και συμπλέγματα.

Οι σχέσεις των μουσουλμάνων με την Ορθοδοξία είναι αρκετά παλαιές: Το Ισλάμ θεωρεί τον εαυτό του ως τον τελευταίο κρίκο της αλυσίδας των θεϊκών αποκαλύψεων που κάλεσαν τον κόσμο στον μονοθεϊσμό, αφού προηγήθηκαν ο Ιουδαϊσμός και ο Χριστιανισμός. Υπάρχουν αρκετές αναφορές για τους χριστιανούς στο Κοράνι, όπου χαρακτηριστικά αναφέρεται: «οι καλούμενοι χριστιανοί είναι οι μάλλον διατεθειμένοι να αγαπούν τους πιστούς, επειδή έχουν ιερείς αφοσιωμένους στην μάθηση και μοναχούς, και επειδή δεν είναι υπερήφανοι». Το Κοράνι περιγράφει την κατάσταση μετά την ήττα των Βυζαντινών από τους Πέρσες. Οι μουσουλμάνοι ένιωσαν άσχημα για το γεγονός, επειδή οι Βυζαντινοί ανήκαν σε θρησκεία του μονοθεϊσμού. Ενώ αντίθετα οι ειδωλολάτρες (Κουραϊσίτες) χάρηκαν γιατί οι Πέρσες είχαν παρόμοια θρησκεία με αυτούς. «ηττήθηκαν οι Ρωμαίοι. Σε μια κοντινή περιοχή. Αυτοί όμως θα ξανανικήσουν σε μερικά χρόνια» . Oi αναφορές του Κορανίου στους Χριστιανούς είναι πολλές και διαφορετικές, καθώς συζητούν διάφορα θέματα της πίστης και της ιστορίας.

Βιβλιογραφία
Islam 101, by Gregory Davis, an Orthodox Christian, author and filmmaker.

St. John of Damascuss Critique of Islam, from his monumental book Fount of Knowledge (early 8th century).